İşçi Ücret Alacakları

İşçi Ücret Alacakları

İşverenin ücret ödeme borcu, işçinin iş akdinde yapmayı üstlendiği iş görme borcu karşılığında yer alan ve işverenin iş akdinden doğan en temel borcudur. Ücret iş akdinin kurucu unsuru olduğundan, ücret olmaksızın yapılan iş sözleşmeleri geçersiz sayılmaktadır. İşçinin yapmış olduğu iş karşılında aldığı ücret, ülkemizde günümüz şartlarında tek geçim kaynağı olduğundan dolayı ücret alacakları herhangi bir alacak hakkı olmaktan çıkmış ve sosyal bir nitelik kazanmıştır. İşçinin ücret alacağı Anayasa’ nın 55. Maddesinde de yer almaktadır; “ Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır. Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur. ”

İş Kanunu’nun 32. Maddesi 1. Fıkrası uyarınca; “ Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. “

İş Kanunu’nu bu hükmünde her ne kadar bir iş karşılığında ibaresi kullanılmış olsa da; günümüzde değişen sosyal ve ekonomik düşüncelerin etkisiyle bazı hallerde işçinin bir çalışma karşılığı olmaksızın ücret talep edebileceği yasayla kabul edilmiştir. Bu haller; İşçilere, zorlayıcı nedenlerle çalışamadığı günlerde ( İK 24/III, 25/III ), hafta tatilinde ( İK 46 ), ulusal bayram ve tatil günlerinde ( İK 47 ), yıllık ücretli izinlerde ( İK /57 ), askerlik görevini yapan gazetecilere ( BİK16/1-3) bir iş karşılığı olmaksızın ödenen bu tür ücretlere “ sosyal ücret “ adı verilmektedir.

İş kanununda adı geçen “ asıl ücret “ (İK37/2) işçiye ödenen temel ücret, para ile ödenen tutardır. Bundan şu sonucu çıkarmamız gerekmektedir; temel ücret aynî ( eşya ) olarak kararlaştırılamaz ve ödenemez. Bu bahsettiğimiz temel ücrete, işçiye sağlanan ikramiye, prim, sosyal yardımlar, ve diğer ücret ekleri gibi yan menfaatler dahil değildir.

İş hayatına genellikle ücretler iş verence ödenmesine karşılık İK 32/I uyarınca ücretin üçüncü kişiler tarafından ödenmesine de bir engel yoktur. ( otel, lokanta gibi işyerlerinde ücretin yüzdeler yoluyla ödeneceği kararlaştırılabilir. )

Ücret Türleri

1-      Zamana Göre Ücret

2-      Primler

3-      İkramiyeler

a)      Sözleşmeden doğan

b)      Kanundan doğan

4-      Aracılık (komisyon) ücreti

5-      İşin Sonucunda Pay Alma

6-      Parça Başına veya Götürü Ücret

Ücretin Belirlenmesi

            İşçi ücretinin belirlenmesi konusunda Borçlar Kanunu’nun 401. Maddesi uyarınca; “ İşveren, İşçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen; sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde isei asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödemekle yükümlüdür. “

Asgari ücret

            Anayasa’nın 55. Maddesinin son fırkasında; “ Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da gözönünde bulundurulur. “ denilmektedir. Yurdumuzda asgari ücret, İş Kanunu’nun 39. Maddesinin 1. Fırkasına göre “ İş sözleşmesi ile çalışan ve bu kanunun kapsamında olan veya olmayan ( işgüvencesine tabi olan yada olmayan ) her türlü işçnin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile ücretlerin asgari sınırları en geç iki yılda bir belirlenir. “

            İş Kanunu’nda asgari ücretin tanımı yer almamıştır. Buna karşılık Asgari Ücret Yönetmeliği’ nin 4. Maddesinin d bendinde asgari ücret “ işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücret “ olarak tanımlamıştır.

            İşçinin ücretinin ödendiğinin ispatı işverene aittir. Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatları da bu yöndedir. Ancak işçinin ücretinin ödendiğinin ispatı işverene ait olmakla beraber ücretin ödenmediğinin ispatı işçiye aittir.

            İş Kanunu’nun 32. Maddesinin son fıkrası uyarınca “ Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır. “

İşçinin ücretinin ödenmemesi halinde neler yapılabilir ?

1-      Ücretin ve Faizin Talep Edilmesi

İşçi, ücretin ödenmemesi halinde zamanaşımı süresi(5yıl) içinde ödemeyi talep edebilir. İş Kanunu’nun 34. Maddesini 1. Fıkrası uyarınca “ Gününde ödenmeyen ücretler için yasal faiz değil, mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır. Bu faiz oranı ücret niteliği taşıyan her türlü alacak hakkında söz konusudur. “

2-      İşçinin Çalışmaktan Kaçınma Hakkı

İşçi ücretinin ödenmemesi sebebiyle yargı yoluna başvurabileceği gibi İş Kanunu 24/II, euyarınca iş akdini haklı nedenle derhal feshedebilir. Ayrıca  yine İş Kanunu 34. Maddesi uyarınca “ Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yeri getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.

                                                                                                          Stj.Av.Murat Yıldız